Aby dokładnie wyjaśnić kwestie zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami i wpierw trzeba objaśnić co to właściwie jest pożycie małżeńskie, jaki wpływ ma rozkład tego pożycia na małżeństwo, jakie konsekwencje za sobą pociąga, oraz objaśnić kwestię winy przypadku tego rozkładu pożycia.
Pożycie małżeńskie jest szczególnym rodzajem zarówno wspólnoty duchowej, fizycznej, jak i gospodarczej. Nawet poprzez ustanie jednego z tych elementów uznaje się za przejaw rozkładu pożycia między małżonkami. Są jednak okoliczności, które wpływają iż mimo ustania któregoś z tych czynników, zwłaszcza ustania wspólnoty gospodarczej, lub fizycznej do takiego ustania nie dojdzie.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1955r. Sygn. I CO 5/55.
Przykład 1: Andrzej P. i Aldona K. zawarli związek małżeński. Ich życie w małżeństwie przebiegało w sposób wzorowy. Małżonkowie razem przebywali, łączyła ich więź fizyczna duchowa i gospodarcza. Jednakże aby podreperować domowy budżet Andrzej P. wyjechał za granicę pracować. W wyniku długotrwałej rozłąki należy uznać że między małżonkami ustała więź fizyczna. Jednakże biorąc po uwagę charakter tego ustania, sposób, jak i możliwość odbudowania tej więzi fizycznej należy dojść do wniosku, że między małżonkami nie doszło do rozpadu pożycia.
Przykład 2: Andrzej J. nie darzył uczuciem Weronki B., nie szanował jej, nie był lojalny i wyrozumiały i nie był w stosunku do niej szczery, skupiał się na sobie i swoich potrzebach a nie swojej żony, nie był skory do ustępstw ani kompromisów. Te cechy składają się na wspólnotę duchową, jej zanik jak w tym przykładzie powoduje rozkład pożycia małżeńskiego.
Za zupełny rozkład pożycia małżeńskiego należy uznać kiedy między małżonkami nie istnieje już więź duchowa, fizyczna ani gospodarcza. Jeżeli mimo braku istnienia więzi duchowej i fizycznej pozostały elementy więzi gospodarczej, to rozkład pożycia może zostać uznany za zupełny jeżeli utrzymywanie więzi gospodarczej jest uzasadnione szczególnymi przesłankami. Sporadyczne stosunki fizyczne między małżonkami mogą świadczyć o braku rozkładu pożycia.
Natomiast do uznania że rozkład pożycia jest trwały, nie potrzebne jest przeświadczenie, że powrót małżonków do pożycia nie jest możliwy. Wystarczy oparta na doświadczeniu życiowym ocena, że w powrót małżonków do wspólnego pożycia nie nastąpi ze względu na dane okoliczności. Należy mieć na względzie także indywidualne cechy charakteru małżonków.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1955r. Sygn. I CO 5/55.
Po omówieniu trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego należy zaznaczyć, iż sąd orzekając rozwód orzeka także, który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednakże w przypadku zgodnego żądania małżonków sąd zaniecha orzekania o winie i następują skutki, jakby żaden z małżonków tej winy nie poniósł.
Art. 57 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964r. (Dz. U. Nr9, poz 59 ze zm.).
Kwestia omówienia winy rozkładu pożycia ma skutki przy rozwodzie. Jednym z takich skutków jest niemożność uzyskania rozwodu przez stronę wnoszącą o rozwód (strona powodowa), jeżeli strona pozwana się temu sprzeciwia.
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 29 maja 1998 r. II CKN 784/97.
Inną konsekwencją jest możliwość żądania przez małżonka, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, znajdującego się w niedostatku, dostarczania przez drugiego małżonka rozwiedzionego środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwością zarobkowym zobowiązanego.
Art. 60 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
Badając kwestię winy na gruncie przepisów rozwodowych należy mieć na względzie takie działanie lub zaniechanie wyrażające wolę małżonka, naruszające obowiązki określone przepisami, które prowadzą do rozkładu pożycia małżeńskiego. Do przypisania małżonkowi winy nie jest konieczne, by zamiarem małżonka było objęte określone działanie lub zaniechanie, zmierzające do rozkładu pożycia, lecz wystarczy możliwość przewidywania znaczenia skutków danego działania lub zaniechania naruszającego przepisy prawa.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26 stycznia 2001 r. I ACa 10/00.
Przykładem takim w którym można przypisać winę rozkładu pożycia jest zdrada współmałżonka. Jednakże nie we wszystkich okolicznościach bycie z innym partnerem w trakcie trwania małżeństwa daje podstawy do przypisania winy do rozkładu pożycia.
Wyrok Sądu Najwyższego z 6 maja 1997 r., I CKN 86/97).
Nie ma podstaw do przypisania winy rozkładu pożycia, jeżeli jeden ze współmałżonków dopuścił się niewierności małżeńskiej przed kilkunastoma laty, jeżeli współmałżonek przez kilkanaście lat kontynuował pożycie, wiedząc od początku o zdradzie.
Orzeczenie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 25 sierpnia 1960 r. 4 CR 190/60.
Także nowy związek jednego z małżonków już z innym partnerem, w czasie trwania małżeństwa, lecz po zupełnym i trwałym rozkładzie pożycia między małżonkami, nie daje podstaw do przypisania temu małżonkowi, który zawarł w trakcie nowy związek winy za ten rozkład
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2000 r., sygn. akt IV CKN 112/2000.